De Amerikaanse haaienthriller Jaws wordt dit jaar 45 jaar en tot op de dag van vandaag heeft de film de angsten aangewakkerd en de gedachten van mensen rondom de oceaan veranderd. De angst voor het onbekende, in combinatie met angsten rond deze oceaanbeesten, werd aangespoord door de film van regisseur Steven Spielberg uit 1975. Sindsdien heeft het idee van haaien een gevoel van onveiligheid rond het water gecreëerd en geleid tot wat sommigen het 'Jaws'-effect noemen.
Jaws volgt een politiechef (Roy Scheider) die de hulp inroept van een zeebioloog (Richard Dreyfuss) en een haaienjager (Robert Shaw) terwijl ze jagen op een moordende grote witte haai die het strand van een zomerresort kwelt dorp. Ondanks de langdurige angsten die uiteindelijk uit de film voortkwamen, wordt het beschouwd als een van de beste films ooit gemaakt, won het meerdere prijzen voor zijn muziek en montage, en was het de meest winstgevende film tot Star Wars twee jaar later. Wat niemand zag aankomen, was het langdurige effect dat deze film tot op de dag van vandaag op strandgangers zou hebben.
Angst voor haaien
Terwijl kijkers naar de nu beroemde haaienthriller keken, scène na scène, personage na personage, werd iemand het slachtoffer van de kaken van de moordende grote witte haai. Met elke dood groeide de angst van het publiek, en bleef groeien, over de onbekende aard van deze grote zeeroofdieren. De angst is deels te wijten aan twee redenen; de angst voor haaien zelf, en de angst voor het onbekende. De angst voor haaien zelf is vergelijkbaar met elke angst voor een roofdier. De krachtige beet, het onvermogen om ze af te weren en het gevoel dat een mens daadwerkelijk een prooi is van een ander dier, zijn slechts enkele redenen waarom angsten rondom haaien bestaan. Maar wat deze angsten versterkt, is de angst voor het onbekende, zowel met de oceaan als met de natuur rondom het gedrag van haaien. Angst hebben voor wat zich beneden jezelf in de oceaan bevindt zonder het vermogen om beneden te zien, is een angstaanjagende gedachte die Jaws alleen maar zo echt liet voelen.
Hoewel haaien worden gezien als gewelddadige, wraakzuchtige wezens, creëerde Jaws een verkeerde voorstelling van zaken rond haaien. Het grootste probleem met de film was dat de haai de hele film werd afgeschilderd als wraakzuchtige, schijnbaar stalkende individuen. Haaien richten zich niet op mensen, zoals te zien is in de film, maar mensen worden vaak aangevallen als ze zich in het verkeerde gebied bevinden waar haaien aanwezig zijn, of als ze buiten zijn tijdens de voedertijd van een haai wanneer ze min of meer honger hebben naar iets. De veelgemaakte fout is dat ze zich op mensen richten, maar in werkelijkheid hebben ze moeite om prooien te onderscheiden van andere prooien. Als gevolg hiervan zijn haaien staatsvijand nummer één in de zeeën geworden.
Het 'Jaws'-effect
Jaws is niet de enige film waarin een haai als antagonist wordt afgebeeld, want de Blake Lively-film The Shallows is slechts een recent voorbeeld van zo'n film. Maar Jaws creëerde wat velen tegenwoordig het 'Jaws'-effect noemen, dat de wereldwijde haaienpopulatie heeft geteisterd. Vissers hebben zich op haaien gericht voor sport, maar ook als een manier om een reeds uitstervende populatie van deze zeedieren onder controle te houden. Dientengevolge komen haaien dichter bij het land, en in feite dichter bij de mens, waardoor het aantal haaienwaarnemingen alleen maar toeneemt en de ingeprente angsten van het publiek worden verspeeld. Met een grote markt voor haaienvinnen en het gevoel dat het uitputten van de haaienpopulatie mensen helpt om veilig te blijven, zijn deze wezens aan het afnemen en het 'Jaws'-effect is tegenwoordig zeer wijdverbreid.
